Başak Nur GÖKÇAM

Dünya genelinde şehirlerin sıcaklıkları giderek artmakta ve bu durum birçok olumsuz etkiye yol açmaktadır. Kentsel sıcaklık stresi, hastalıklar, ölüm oranları, binaların soğutulması için gereken enerji tüketiminin artması, sıcaklığa bağlı sosyal eşitsizlik sorunları ve kentsel altyapı zorlukları gibi sorunları beraberinde getiriyor. Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) tarafından yayımlanan küresel ısınma değerlendirme raporuna göre, 2023-2027 yılları arasında küresel ortalama yüzey sıcaklığının, 1850-1900 yılları arasındaki ortalamadan 1,1 ila 1,8 derece daha yüksek olacağı öngörülüyor. Her geçen yıl, sıcaklık rekorlarının kırılması, bu tahminlerin ne denli gerçekçi olduğunu ortaya koyuyor. Bu artan sıcaklıkları dengelemek ve şehirleri serinletmek amacıyla dünya genelinde ağaçlandırma çalışmaları sürdürülmektedir. Ancak, bilim insanları tarafından gerçekleştirilen yeni bir araştırma, ağaç kanopilerinin her zaman olumlu sonuçlar vermediğini göstermektedir.

Soğutma Yeteneği İklim Koşullarına Göre Değişiyor

Kentsel ağaç soğumasının kapsamlı bir şekilde değerlendirildiği bu araştırma, eğer şehirlerdeki ağaç seçimleri yanlış olursa, ağaçların ısıyı hapsedeceğini göstermektedir. Bu durum, ortamın daha fazla ısınmasına ve sonuç olarak kentsel ısıların artmasına neden olabilir. Cambridge Üniversitesi araştırmacıları tarafından gerçekleştirilen ve Communications Earth & Environment dergisinde yayımlanan çalışma, şehir planlamacılarına kentsel ısı stresiyle mücadelede en uygun ağaç ve dikim yeri kombinasyonlarını seçmelerinde yardımcı olmayı hedeflemektedir. Yapılan analizler, kentsel ağaçların yaya seviyesindeki hava sıcaklığını 12°C’ye kadar düşürebildiğini göstermiştir. Ayrıca, ağaçların eklenmesi, incelenen şehirlerin %83’ünde zirve aylık sıcaklıkları 26°C’nin altına düşürmüştür. Bunun yanı sıra, ‘termal konfor eşiğini’ karşıladığı tespit edilmiştir. Ancak, bu soğutma yeteneğinin dünya genelinde önemli ölçüde değiştiği ve ağaç türü özellikleri, kentsel yerleşim ve iklim koşullarından etkilendiği de bulunmuştur.

Araştırmaya ilişkin görüşlerini paylaşan Cambridge Üniversitesi Sürdürülebilir Yapılı Çevre Doçenti Dr. Ronita Bardhan, “Çalışmamız, ağaçların dünya genelinde aşırı ısınan şehirlere çözüm olduğu yönündeki efsaneyi çürütüyor. Ağaçlar, şehirleri soğutmada önemli bir rol oynuyorlar fakat sağlayabilecekleri faydaları en üst düzeye çıkarmak için çok daha stratejik bir şekilde dikim yapmamız gerekiyor” dedi.

İklim Türüne Göre Değişim

Araştırmada, kent ağaçlarının sıcak ve kuru iklimlerde şehirleri daha fazla, sıcak ve nemli iklimlerde ise daha az serinlettiği sonucuna varılmıştır. ‘Tropikal ıslak ve kuru veya savan’ ikliminde ağaçlar, Nijerya’da kaydedildiği gibi şehirleri 12 °C’ye kadar soğutabilmektedir. Bununla birlikte, ağaçların şehirleri geceleri en çok ısıttığı iklim de yine bu iklimdir. Öte yandan, ağaçlar kurak iklimlerde iyi performans göstererek şehirleri yalnızca 9°C’nin biraz üzerinde soğutmakta ve geceleri 0,4°C ısıtmaktadır. Nem oranının daha yüksek olduğu tropikal yağmur ormanı iklimlerinde gündüz serinletici etki yaklaşık 2°C’ye düşerken, gece ısıtma etkisi 0,8 °C olarak gerçekleşmektedir. Ilıman iklimlerde ise ağaçların şehirleri 6°C’ye kadar soğutabildiği ve 1,5°C’ye kadar ısıtabildiği ifade edilmektedir.

Tüm Özellikler Düşünülmeli

Araştırmada, ağaç türü seçiminin ve yerleşiminin kentsel formlarla uyumlu olması gerektiği vurgulanmaktadır. ‘Sokak kanyonu’nun yönelimi, yerel iklim bölgeleri, en-boy oranı, görünür gökyüzü oranı ve ağaçların etkilerini etkileyen diğer kentsel özelliklerin de dikkatlice düşünülmesi gerektiği belirtilmektedir.

Yaprak Dökenler Daha Fazla Soğuttu

Çalışma, daha açık kentsel yerleşimlere sahip şehirlerin, farklı boyutlardaki herdem yeşil ve yaprak döken ağaçların bir karışımına sahip olma olasılığının daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Araştırmacılar, bu durumun ılıman, karasal ve tropikal iklimlerde daha fazla soğumaya neden olma eğiliminde olduğunu bulmuşlardır. Bu iklimlerde ağaçların birleşik kullanımı, genellikle yalnızca yaprak döken ya da herdem yeşil ağaçların bulunduğu şehirlere göre 0,5 °C daha fazla soğutma ile sonuçlanmaktadır. Bunun nedeni, karışık ağaçların mevsimsel gölgeleme ve güneş ışığını dengeleyebilmesi ile çeşitli yüksekliklerde üç boyutlu soğutma sağlayabilmesidir.