Karbon Riski ve Fosil Yakıt Yatırımlarının BIST 100 Üzerindeki Etkileri

Başak Nur GÖKÇAM’ın Raporu Üzerine

Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFİA) tarafından hazırlanan “Âtıl Varlık Riski ve Fosil Yakıt Yatırımlarından Çekilme Eğilimi: BIST 100 Örneği” adlı rapor, karbon riski ve fosil yakıt yatırımları üzerindeki eğilimleri derinlemesine incelemektedir. Rapor, Borsa İstanbul 100 (BIST 100) Endeksi’nin karbon riskine maruz kalma oranını yüzde 11,3 olarak belirlemektedir. Küresel finans piyasalarındaki yüksek karbon yoğunluğuna dikkat çeken bu çalışma, yalnızca halka açık en büyük 100 kömür ve 100 petrol ve gaz şirketinin rezervlerinden kaynaklanan potansiyel emisyonların, belirtilen sıcaklık artışları için karbon bütçesini aşacağını ortaya koymaktadır.

Fosil Yakıt Şirketlerinde Halka Arzda Hızlı Artış

Raporda yer alan değerlendirmelerde SEFİA Analisti Taylan Kurt, “Küresel piyasalarda halka arz edilen fosil yakıt şirketlerinin sayısında gözle görülür bir artış yaşanıyor. İklim değişikliği kaynaklı riskler bu aşamada göz ardı edilmekte ve bu durum, şirketler tarafından piyasalara yüklenmektedir. Öte yandan, büyük varlık yönetim şirketlerinin fosil yakıtlardan yatırımlarını çekme eğilimi, küresel finans piyasalarında giderek daha etkili hale gelmektedir. Fosil yakıtlara yatırım yapmama kararı alan sermayenin artması, sermaye piyasaları üzerinde yapısal bir risk oluşturmaktadır” şeklinde konuşmuştur.

Âtıllaşan Sermaye ve Sektörel Etkileri

Dünya, yüksek karbonlu faaliyetlerden uzaklaştıkça, düşük karbonlu dönüşüme uyum sağlayamayan tüm teknolojilerin ve yatırımların, ekonomik ömürlerini tamamlamadan önce âtıl kalma riskiyle karşılaşacağını vurgulayan Kurt, “Karbonsuzlaştırma süreci, fiziksel sermayenin kısmen kullanım dışına alınmasını veya tamamen terk edilmesini gerektirdiğinde, öncelikle âtıllaşan bu sermayeyi kullanan sektörler olumsuz etkilenmektedir” ifadelerini kullanmıştır.

Karbon Riski: Ciddi Bir Tehdit

Geçmişteki dot.com ve mortgage balonu krizlerinin sermaye piyasalarındaki etkilerini hatırlatan Taylan Kurt, “Söz konusu karbon riskinin, önceden ciddi bir risk olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Fosil yakıtlardan çekilme, artık ana akım bir finansal eğilim haline gelmiştir. Temmuz 2023 itibarıyla dünya genelinde değeri 40,5 trilyon doları aşan yaklaşık 1.600 kurum, fosil yakıt yatırımlarından çekilmeye başladığını veya başlayacağını taahhüt etmiştir. Zamanla bu hareketin derinliği ve kapsamı da genişlemektedir. Kurumların sektörel çeşitliliği ve büyüklüğü artarken, giderek daha fazla sayıda yüksek profilli kurum bu çekilme hareketini desteklemektedir” diye eklemiştir.

Doğrudan ve Dolaylı Yatırımların Etkisi

BIST 100 Endeksi’nin yüzde 11,3 olan karbon riskine maruz kalma oranının 7,3 puanı, doğrudan fosil yakıt yatırımları olan firmalardan, 4 puanı ise hem fosil hem de yenilenebilir enerji yatırımları olan firmalardan kaynaklanmaktadır. Bu 4 puanın içindeki fosil yakıt yatırımları, kurulu güç ve yatırım maliyetlerine göre ağırlıklandırıldığında, BIST 100 firmalarının doğrudan karbon riskine maruz kalma oranının yüzde 8,7’ye yükseldiği görülmektedir.

Riskin Büyüklüğünün Farkına Varılmalı

Raporu değerlendiren SEFİA Direktörü Bengisu Özenç, “Bu eğilimler iyi izlenmediği ve gerekli önlemler alınmadığı takdirde, temerrütler ve âtıl varlık olasılığının Türk bankacılık sektörünü zayıflatacağı öngörülmektedir. Sınırlı bir karbon bütçesinin şekil verdiği yeni sanayi politikasından kaynaklanan finansal riskler, artık büyük işletmeler tarafından önemli bir risk olarak değerlendirilmelidir” demiştir.

Bütçeye Göre Strateji Geliştirilmelidir

SEFİA Analisti Evrim Öz­yorulmaz Akcura, “Kömür ile ilişkili varlıklar ve petrol rezervleri, düzenleme riskleriyle ilk etapta karşı karşıya kalan varlıklardır. Bu nedenle yatırımcılar, iklim taahhütlerini ve yatırım portföyündeki yükümlülüklerini göz önünde bulundurarak âtıl varlık riskini nasıl yönetecekleri konusunda stratejiler geliştirmek durumundadır” ifadelerini kullanmıştır.

Âtıl Varlıklar Nedir?

Âtıl varlıklar, beklenen ekonomik ömürlerini tamamlamadan önce faaliyetlerini sonlandırması gereken veya değer kaybına uğrayabilecek fosil yakıt varlıklarını ifade etmektedir.