Fındık Rekoltesindeki Endişeler ve Kahverengi Kokarca İstilasının Etkileri

Nurdoğan A. ERGÜN Tarım Bakanlığı’nın 2024 yılı için fındık rekoltesini yaklaşık 740 bin ton olarak açıklamasının ardından, Karadeniz Bölgesi’nde yaşanan yoğun yağışlar, rekolte ve verimde ciddi kayıplara yol açabileceği endişelerini beraberinde getirdi. Özellikle son yıllarda bölgede görülen kahverengi kokarca istilası, fındık üretimini olumsuz etkileyerek çiftçileri zor bir duruma soktu. Ordu ve Giresun başta olmak üzere tüm Karadeniz Bölgesi’ni etkisi altına alan bu zararlı böcek, dünya genelinde ‘en istilacı’ türlerden biri olarak kabul ediliyor. Bölgedeki fındık rekoltesinde yüzde 40’ı aşan kayıplar yaşanmaya başlandı. Fındık randımanı da 52’lerden 48’lere düşerek, çiftçilerin ürünlerini bahçede bırakmalarına sebep oldu. Özellikle Ordu’nun Fatsa ilçesinde, 84 köyde bulunan 80 fındık bahçesinde çiftçilerin ürünlerine uğramadığı bildirilmektedir. Yaklaşık 2 milyar dolarlık bir ihracat değeri taşıyan fındık, 500 bin ailenin geçim kaynağını oluşturuyor. Yaşanan kayıpların daha da artacağını öngören uzmanlar, istilanın sadece Karadeniz ile sınırlı kalmayacağını, tüm tarım ürünlerini tehdit edeceğine dikkat çekiyor. Öyle ki, Sakarya’da da fındık rekoltesini olumsuz etkileyen kokarca böceğinin şehir geneline yayılmaya başladığı belirtiliyor. Hendek, Akyazı, Karapürçek, Karasu ve Kocaali gibi ilçelerin yanı sıra Serdivan’da da bu zararlı böceklerin görülmesi, tarım üreticilerini endişelendirmektedir.

Randıman 48’lere Kadar Düştü

Kokarcanın ilk kez 2017’de Artvin’de, 2020 yılından itibaren ise Ordu’da görüldüğünü hatırlatan Fatsa Ziraat Odası Başkanı Haydar Gürsu, bu böceğin hızlı üremesi ve taşımacılık yoluyla farklı bölgelere yayılmasının sorunları artırdığını ifade etti. Kokarcanın bu yıl bölgede ciddi bir hasara yol açtığını belirten Gürsu, “Çoğu çiftçi fındığını bahçede bıraktı. Benim bahçemde bile randıman 48’lere düştü. 2 tonluk bahçemden yalnızca 700 kilo fındık alabilirim. 700 kilo fındığı normal bir hale getirebilmek için ayıkladık ve 470 kilo kaldı. 60 TL bandında fındığı sattım, toplamda 28 bin TL kazandım. Ben bu durumda kendini kurtarmış bir çiftçi sayılırım. Çiftçilerimizin durumu çok kötü” dedi.

Ege ve Çukurova’da Tehlike Altında

Böceğin sahil boyunca tüm Karadeniz’e yayılmaya başladığını belirten Gürsu, bölgeye gelen araçlar aracılığıyla başta Ege ve Çukurova gibi tarım alanlarına da sıçrayacağını vurguladı. Mücadele açısından kimyasal ilaçlamaların yetersiz kaldığını ifade eden Gürsu, coğrafi koşullar nedeniyle Karadeniz’de ilaçlamanın zor olduğunu belirtti. Kokarca ile mücadele için en uygun sezonun geldiğini açıklayan Gürsu, “Kokarcanın iyi taraflarından biri kışın bir araya toplanmaları. Kesin mücadele için toplanma noktalarında imha etmemiz gerekiyor. Biz bunu geçen yıl yaptık ve yüzde 50 başarı elde ettik.” şeklinde konuştu. Fındıkta ekonomik kaybın başladığını belirten Gürsu, bazı alıcıların randımanı düşük fındıkları yüksek olanlarla karıştırdığını kaydetti. Önlem alınmadığı takdirde Türkiye’nin fındık ticaretinin tamamen sona erebileceği uyarısında bulunan Gürsu, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın mücadele için 2 milyon TL gibi bir bütçe ayırdığını iletti. Gürsu, “Makro mücadele için birilerinin feda olması mı lazım? Sadece fındık değil mesele. Çarşamba Ovası’nda fasulyelere de zarar verdi.” dedi. İhracatçılara da seslenen Gürsu, “Sahip çıkmazlarsa gelecek yıl ne satacaklar? Bu sene sadece Fatsa’da rekolte 15-16 bin ton seviyesinde. Seneye 5 bin ton çıkması bile mümkün değil.” ifadelerini kullandı.

Biyolojik Mücadelenin Adı; Samuray Arıları

Kahverengi kokarca ile mücadelenin en etkili yolunun samuray arıları olduğunu belirten Fatsa Ziraat Odası Başkanı Haydar Gürsu, ancak yetiştirilen samuray arısı sayısının yetersizliğine dikkat çekti. Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Celal Tuncer, uzun vadeli mücadele yaklaşımı olarak Türkiye’nin 2 yıl önce klasik biyolojik mücadele denilen ‘samuray arıcığını’ salarak bu zararlıyı uzun vadede kontrol etmeyi planladığını ifade ederek, samuray arıcığı kullanarak yapılan mücadelenin iyi sonuç vermesinin 10 yıl alabileceğini vurguladı. Bu süre zarfında ürün kayıplarının önüne geçmek için ise sonbaharda, kışlaklara geçiş başladığında böceklerin toplanıp imha edilmesinin önemli bir aşama olduğunu belirtti.

Fındık İhracatında 10 Sezonda 20 Milyar Doların Üzerinde Gelir

Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (KFMİB) verilerine göre Türkiye, 2014-2015 ile 2023-2024 arasını kapsayan 10 sezonda, 124 ülkeye toplamda 2 milyon 828 bin 178 ton fındık ihraç etti. Gerçekleştirilen dış satışlar karşılığında ise 20 milyar 789 milyon 745 bin 561 dolar döviz girdisi sağlandı. Belirtilen yıllar arasında miktar bakımından en fazla satış, 1 Eylül 2019’da başlayıp 31 Ağustos 2020’de sona eren sezonda 343 bin 561 ton olarak gerçekleştirildi. Bu rakam, Cumhuriyet tarihinin rekoru olarak kayıtlara geçti. Elde edilen gelir bakımından en fazla kazanç ise 2014-2015 sezonunda sağlandı; bu sezonda fındık ürünlerinden 2 milyar 799 milyon 529 bin 618 dolar gelir elde edildi. 2023-2024 ihraç sezonunda ise 2 milyar 349 milyon 115 dolar karşılığında 303 bin 457 ton fındık satıldı.